szlakiem bramnych odbojników

W poszukiwaniu krasnali

Odboje bramne, które dzisiaj postrzegane są przede wszystkim jako detale architektoniczne przejazdów bramowych, w przeszłości nie tylko je zdobiły, ale miały również praktyczne zastosowanie.

W zależności od okresu, szerokość przejazdów bramnych wynosiła minimum 182 cm (XIX wiek) lub 3 m (początek XX wieku). Miało to związek z przepisami przeciwpożarowymi i umożliwieniem dostępu straży ogniowej do wnętrza kamienicy lub na jej dziedziniec. Montowane w przejazdach odboje chroniły ściany przed zarysowaniem piastami kół, czy wręcz przed zaklinowaniem się zbyt szerokiego pojazdu.

Odboje odlewano z żeliwa, jednak znaleźć można także przykłady wykonane z kamienia polnego, jak np. przy ulicy Środkowej 18. Odbojniki różnią się nie tylko formą, ale i wysokością oraz wagą. Niektóre z nich mają uproszczony wygląd, jak np. te przy ulicy Ząbkowskiej 3, przypominające pozbawione dekoracji kliny. Na Pradze-Północ najczęściej spotykane są odboje konsolowe oraz kopulaste. Pierwsze z nich wsparte są na podstawie o przekroju prostokąta i dekorowane motywami roślinnymi – liściem akantu w części czołowej i wiciami w płaszczyznach bocznych. Drugie przypominają przysadzistą kopułkę ze zdobionym korpusem i często ze zwieńczeniem w postaci gałki.

Czasami zobaczyć można także odboje w formie krasnali. Jeden z takich odbojników wyróżnia się tym, że wygląda tak jak krasnale zdobiące przejazdy bramne w Łodzi. Można go znaleźć na terenie Fabryki Wedla przy ulicy Zamoyskiego 28/30 na Kamionku (Praga-Południe). Takich „strażników” przejazdów bramnych spotkamy również na ulicy Ząbkowskiej 28 i Wileńskiej 19 na Pradze-Północ. Na trzymanych przez krasnale tarczach znajduje się często rok wykonania żeliwnego odlewu, mylony przez niektórych z datą wybudowania kamienicy.

Ciekawostką jest, że chociaż w latach 30. XX wieku nie stosowano już odbojów, występują one w obrębie kamienicy przy ulicy Zamoyskiego 43 na Kamionku, a wzniesienie tego budynku datowane jest właśnie na ten okres.

Systematyki odbojów bramnych dokonała prof. Jadwiga Roguska z Politechniki Warszawskiej, zaś ich dokumentacji podjął się Krzysztof Jaszczyński, współtwórca portalu „Warszawa 1939” oraz Parku Miniatur.

Chociaż te detale architektoniczne zdobią przejazdy bramne wielu kamienic, budynków poprzemysłowych i użyteczności publicznej na Pradze-Północ i na Pradze-Południe, to często są demontowane w trakcie remontów budynków lub padają łupem złodziei.     

Udostępnij

Share on facebook
Share on twitter
Share on email
Share on whatsapp

Czytaj

Zdjęcie archiwalne

lokalizacja

ul. Środkowa 18, Ząbkowska 3 i 28, Wieleńska 19, Zamoyskiego 28